موضوع جایگاه روحانیت و اندیشه ایشان در نهضت مشروطه، تا پیش از انقلاب اسلامی ایران در اندک نوشتارهایی بررسی شده بود. در اوان پیروزی انقلاب اسلامی، عبدالهادی حایری دانش‏آموخته کانادا، پایان‏نامه دکترای خود را با نام «تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق»، پس از بازگشت به ایران ترجمه و منتشر کرد. این کتاب که در موضوع خود، تا اندازه‏ای بی‏سابقه بود، توانست با بحث و بررسی اندیشه‏های مشروطه‏خواهیِ مرحوم نایینی، موقعیت ویژه‏ای برای نوه دختری مؤسس حوزه علمیه قم فراهم آورد؛ به‏ویژه آن‏که در آغاز انقلاب اسلامی نیاز به بررسی بنیان‏های ایدئولوژی مکتب شیعه در برپایی و بنیان‏گذاری یک نظام کارآمد و مشروع جدید،(1) بستر مناسبی را برای بازاندیشی الگوهای حکومتی فراهم آورده بود. افزون بر آن، پرداختن وی ـ آن هم به شکلیخاص ـ به بررسی شخصیت‏های برجسته‏ای مانند مرحوم کرکی، حاج‏آقا نجفی، حاج‏آقا نورالله، شیخ فضل‏الله نوری، سیدکاظم یزدی، و دیگر علمای عصر مشروطه و پیش از آن، به‏ویژه از جانب شخصیتی متعلق به خانواده مرجعیت و مؤسس حوزه علمیه قم، در کام روشن‏فکران عصر حاضر نیز شیرین آمد و این کتاب را به یکی از کتاب‏های مرجع در زمینه تاریخ معاصر و اندیشه سیاسی میان ایشان مبدل ساخت. اما در نهایت به‏خاطر انتساب برخی مطالب به مرحوم نایینی، آن هم از زبان فرزند ایشان (مرحوم آقامیرزاعلی نایینی) برخی از منسوبان به مرحوم نایینی، با طرح این بحث که این مطالب خلاف واقع‏اند، «به وزرات ارشاد شکایت کردند و وزارت ارشاد هم، از چاپ و نشر دوباره کتاب وی، جلو گرفت. با این توضیحات، جای بررسی علمی و بی‏طرفانه این کتاب هم‏چنان خالی می‏نماید. از این روی، به ترتیب زیر به ارزیابی علمی این کتاب می‏پردازیم.